Recenzja książki "Cmentarz - miejsce (nie)obecnych"
"Cmentarz - miejsce (nie)obecnych", praca pod redakcją dr Olgi Solarz, Stowarzyszenie Magurycz 2013
Zapraszam do przeczytania książki "Cmentarz - miejsce (nie)obecnych", która przynajmniej w części jest poradnikiem. Jej wydawca, Stowarzyszenie Magurycz, ma za sobą pracę na ponad 120 cmentarzach w Polsce i na Ukrainie, a autor części „poradnikowej”, Szymon Modrzejewski, to kamieniarz z 31- letnim stażem. Rozdział jego autorstwa, rozpoczynający tę pozycję, zawiera omówienie problemów, na które natykają się cmentarnicy przy renowacji nagrobków na zabytkowych cmentarzach. Znajdziemy tam szczegółowy wykaz narzędzi ze wskazaniem przy jakich pracach są użyteczne. Poznamy techniki klejenia, pionizowania, osadzania i innych czynności, które muszą być wykonywane przy naprawianiu uszkodzonych nagrobków. Wszystko to zaś opisane w sposób wskazujący na wielką troskę o zachowanie spuścizny po tych, którzy odeszli. Autor w każdym momencie podkreśla, jak delikatną substancją jest kamień, jak łatwo jest zniszczyć to, co przetrwało dziesiątki lat. Uwrażliwia odbiorcę pokazując, że brak umiejętności, brak wiedzy może poczynić nieodwracalne szkody. Wskazuje na konieczność opierania się na opiniach konserwatorów zabytków, które powinny być wiążące dla społeczników, ratujących historyczne cmentarze.
Książka, wydana w roku 2013, mogłaby zapewne doczekać się II wydania – uzupełnionego o prezentację nowości na rynku kamieniarskim. Jednakże dla cmentarników pracujących na mniejszą, niż Magurycz, skalę, jest wystarczająca. Nie muszą oni gonić za nowinkami, solidne podstawy są najważniejsze.
Ta część książki może być najważniejszą zachętą do jej przeczytania. Jednakże czytelnik nie powinien ominąć pozostałych rozdziałów. Rzadkością bowiem jest możliwość spojrzenia na cmentarz okiem etnografa, archeologa czy plastyka. Członkowie Grupy Magurycz przez pryzmat swoich specjalności rozszerzają nasze spojrzenie na miejsca pochówku, pokazując je jako zjawisko. Czytanie omawianej książki pozwala na spotkanie z cmentarzem jako niezwykłą przygodą, pełną zagadek i zaskakujących rozwiązań. Takimi zagadkami są inskrypcje nagrobne. Te, z którymi styka się na co dzień Magurycz świadczą nie tylko o intencjach zleceniodawcy – są również świadectwem, jakie wystawili sobie kamieniarze. Nie można sobie nawet wyobrazić ile ich sekretów zostało zamkniętych w niepewnych literach. Jeden z nich to taki, że często byli... niepiśmienni!
Specyficzny i zawierający mało znane fakty jest rozdział o cmentarzach cholerycznych. Są one w sumie tematem pobocznym, rzadko kto się nimi zajmuje i tylko czasem dochodzą wieści o ich lokalizacji – warto więc przeczytać, by znać sens i zakres tego określenia.
Moim ulubionym rozdziałem jest artykuł dr Olgi Solarz „Pochowana prawda”. Dzięki temu tekstowi dotykamy magii, ukrytej w tradycji i wierzeniach ludowych, a związanej z życiem codziennym. I zmuszeni jesteśmy do odpowiedzenia sobie na pytanie: jakie są granice? Granice ingerencji w procesy, jakim podlegają te miejsca, którymi pragniemy się zaopiekować...
Dla pasjonatów jest jeszcze rozdział opowiadający o kurhanach na Podolu. Materiał dotykający tematu rzadko poruszanego w naszej literaturze i przez to bardzo ciekawy.
Swego rodzaju podsumowania dokonuje ostatni rozdział, który wskazuje, że cmentarz w założeniu swym jest dziełem sztuki. Symbolika używana w kamieniu, roślinność, założenie przestrzenne – to nie tylko miejsce wiecznego spoczynku naszych bliskich, to przede wszystkim miejsce zadumy i przemyśleń o sensie naszego istnienia.
Książka jest niestety nieosiągalna – można ją przeczytać w sieci w formacie pdf.
Tekst: Hanna Szurczak
